معما چیست؟
اگر بخواهیم یک تعریف دقیق برای معما، که برخی ها به آن "چیستان" نیز می گویند، بیاوریم می توان گفت: معما سوالی است که به منظور وادار کردن فرد مقابل برای اندیشیدن و تفسیر کردن، پدید آمده است...در واقع برای به چالش کشیدن ذهن و حواس دیگری.
چیستان ها انواع مختلفی دارند و در حالت های مختلفی به کار برده می شوند؛ بعضی ها آن را در قالب شعر و داستان به کار می برند و برخی های دیگر آن را بسیار ساده و شفاف بیان می کنند که البته این به این معنا نیست که جواب آن معما نیز آسان است و به سادگی مشخص خواهد شد.
انواع مختلف معما
چیستان ها همچنین می توانند از نظر سبک، انواع متفاوتی داشته باشند و همچنین درجه بندی سادگی و یا سختی را شامل شوند؛ برخی از معما های ساده تر صرفا برای کودکان طراحی می گردند و برخی های دیگر که درجه‌ی سختی آن ها بالاتر است مختص افراد بزرگسال پدید می آیند.
همان طور که قبل تر گفتیم، هدف چیستان درگیر کردن فکر و ذهن افراد برای رسیدن به جواب آن است؛ برخی از این چیستان ها حتی جواب را در خود سوال آشکار می کنند و همین باعث گمراهی بیشتر مخاطب خود می گردد!
معما های سخت تر حتی ممکن است نیازمند تعامل و حل معادلات باشند و برای سنجیدن ضریب هوشی افراد طراحی می شوند...بعضی دیگر از این چیستان ها بیشتر شامل اطلاعات عمومی می شوند و درجه‌ی سختی آن ها متوسط محسوب می شود.
تاریخچه معما و چیستان در ایران
شاید برای شما نیز این سوال پیش آمده باشد که برای نخستین بار چه کسی و چگونه یک معما طراحی کرد؟!
در جواب این سوال باید گفت که: در تاریخچه و فرهنگ ما ایرانیان چیستان و معما بسیار از ارزش زیادی بر خوردار بوده است؛ اولین معمایی که از زمان های گذشته (سلسله‌ی ساسانی) در درسترس داریم با عنوان "یوشت فریان و اخت" به کتابت رسید.
کتاب دیگری که از آن دوران به جا مانده است، کتاب "گزارش شطرنج و وصف نرد" می باشد.
رودکی (شاعر سده‌ی چهارم هجری قمری) یکی از آن افرادی بود که در اشعار خویش از معما و چیستان به شکل گسترده‌ای استفاده می نمود.
مزایای معما و چیستان
قطعا ممکن است برخی ها با خود فکر کنند که معما و چیستان ها صرفا فقط یک نوعی از سرگرمی هستند و این باور غلط را رشد دهند که چیستان و یا خیلی از موضوعات این چنینی کاربرد مفیدی ندارند و بی فایده هستند!
امروز در جهت همین باور غلط می خواهم برخی از مزایا و فواید چیستان را در این مقاله ذکر کنم:
چیستان ها اگر برای کودکان از همان سن پایین مطرح گردند، باعث رشد و پویایی ذهن آن ها می گردند، موجب تقویت و بالاتر رفتن عمکرد حافظه و سرعت در پاسخ گویی و استدلال یابی کودکان می شوند.
معما ها حتی برای افراد بزرگسال نیز مفید هستند؛ جلوگیری از آلزایمر و فراموشی، سرگرمی و درگیر شدن ذهن (خصوصا در شرایط های پر تنش) و بالا رفتن اطلاعات عمومی و ارتباطی تنها بخشی از این فواید هستند.
جدا از هر چیزی، چیستان ها یک سرگرمی خلاقانه و سالم هستند...چه چیزی از این بهتر؟!
شرکت بازی سازان گرد نشین (گرگراکی ها) با هدف آن که جامعه‌ی ایرانی را وادار به تحرک ذهنی و جسمانی کند، چیستان ها و چالش هایی را پیش روی شما خواهد گذاشت؛ هر پاسخ درست و صحیح به منزله‌ی دریافت جوایز خواهد بود و این تنها یکی از قدم هایی است که ما گرگراکی ها برای هموطنان خود بر می داریم...
هر چه یک جامعه فعال تر، با نشاط تر و با ذکاوت تر باشد موفقیت و خوشبختی بیشتر رواج پیدا خواهد کرد و اگر چه چیستان و چالش ها بخش های کوچکی هستند و شاید بی تاثیر به نظر برسند، اما فراموش نکنید که این یک بخش کوچک از یک هدف گسترده و بزرگ است؛ هدفی که به هیچ عنوان برای یک فرد و یک مکان نیست، بلکه هدفی است برای ایران و جامعه‌ی ایرانی!
ویژگی های یک چیستان خوب
حالا فرض کنید که خود شما نیز هم علاقمند هستید و هم می خواهید یک چیستان طرح کنید اما نمی دانید چطور...
قطعا یک چیستان خوب و جالب از ویژگی هایی بر خوردار است که دانستن آن ها خالی از لطف نیست:
1-اول از همه این را در نظر بگیرید که چیستان شما برای چه رده سنی قرار است طراحی گردد و درجه‌ی سختی آن را برای خود شفاف سازی کنید.
2-موضوع بعدی که باید برایتان مهم باشد این است که چگونه می توانید یک سوال را پر پیچ و خم و چالش بر انگیز جلوه دهید؛ برای این کار بهتر است تلاش کنید که چند سوال آماده‌ی ساده را با تمرین و تکرار تبدیل به سوالات سخت تری کنید.
3-عنوانی که می خواهید برایش سوال طراحی کنید را برای خود مشخص کنید؛ این که می خواهید چیستان خود را درباره‌ی حیوانات، گیاهان، طبیعت و به صورت کلی جهان پیرامون خود طراحی کنید و یا یک داستان خیالی باشد با پیچش های مختص به خود؟
4-جواب را در ذهن خود با استدلال و منطق تعیین کنید؛ گاهی وقت ها حتی بهتر است اول جواب را برای خود مشخص کنید و بعد به فکر چگونگی سوال چیستان خود باشید.
5-به دنبال ایده هایی باشید که خلاقانه هستند.
6-در نهایت تمرین کردن و الگو قرار دادن چیستان های دیگران بسیار می تواند در این مسیر به شما کمک کنند.
جمع بندی
ما در این مقاله تعریفی از یک معما و یا همان چیستان را ارائه دادیم، انواع مختلف آن را مورد بررسی قرار دادیم، به دنبال تاریخچه‌ی معما ها در ایران باستان گشت و گذاری کردیم و در نهایت فواید و ویژگی های چیستان را ذکر نمودیم.
امیدوارم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید.
نویسنده: میویس.
