شطرنج چیست؟
صفحه‌ای مربع شکل با خانه هایی چهار گوش که در کنار یک دیگر قرار گرفته و یک زمین بازی را تشکیل داده‌اند؛ خانه هایی که تنها به رنگ های سفید و مشکی هستند و در هر دو طرف آن مهره های بازی قرار می گیرند...
مهره هایی که باز هم به تنها دو رنگ سفید و سیاه محدود می شوند و هویتی نیز به هر کدام از آن ها داده می شود.
در مجموعه کتاب های دیموناتا (به فارسی، نبرد با شیاطین، اثر دارن شان) یکی از نماد های مهم که در هر ده جلد آن نقش داشت، شطرنج بود و حتی کاراکتر (شخصیت) های کتاب، آن را یک بازی جادویی و ماورایی می دانستند! شطرنج در داستان های مختلف چیزی بیش تر از یک بازی فکری که نیازمند تمرکز بالا، خلاقیت و هوش و حواس بالا است، شمرده می شود.
اما خارج از داستان و افسانه ها شطرنج چیست؟
همان طور که بالا تر نیز اشاره کردیم، این بازی، یک بازی فکری دو نفره است و سبک آن تا حد زیادی استراتژیک است... این برد گیم، تاریخچه جالبی دارد که در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت؛ قواعد آن هم یک سری قانون ساده و نه چندان پیچیده است و ما امروز در این مقاله راجع به تمامی آن ها صحبت خواهیم کرد.
تاریخچه و پیدایش شطرنج
پیش از این در مقاله (برد گیم و تاریخچه آن) کمی درباره پیشینه شطرنج هم توضیح داده بودیم؛ اما امروز می خواهیم کامل تر به آن بپردازیم...
پیدایش شطرنج به هندوستان و امپراتوری گوپتا باز می گردد؛ یعنی سده ششم میلادی! در منابع مختلف آمده است که مردم آن دوره، از بازی های تخته‌ای صرفا برای شرط بندی و قمار استفاده می کردند و پادشاه آن دوره که (بالهات) نام داشته است، برای آن که این عادت را از سر مردم خود بی اندازد و به جایش فنون جنگ را بی آموزد از یک قدیس به نام (سیسا) درخواست کرد که این بازی را اختراع کند...این بازی در آن دوره، (چاتورانگا) نام داشت؛ مهره های بازی را نیز (راجا، به معنای شاه)، (مانتری، وزیر)، (راتا، رخ)، (گاجا، فیل)، (آسوا، است) و (پاداتی به معنای سرباز) می نامیدند.
در زمان ساسانیان، هندوستان جهت به چالش کشیدن ایرانیان، این بازی را از طریق سفیران خود نزد خسرو انوشیروان که در آن دوره پادشاه ساسانیان بود فرستاد و از وی خواست که طی مدت زمان مشخصی طریقه و روش بازی چاتورانگا را بیابد؛ هفته ها می گذرد و کل دربار ساسانی از پیدا کردن روش آن نا امید می شوند...
تا این که یک جوان، بلخره موفق می شود راز بازی پیش رو را کشف کند و خسرو انوشیروان هم این جوان باهوش را تبدیل به وزیر و مشاور خویش می کند.
پس از آن خسرو انوشیروان با پادشاه هند مسابقه‌ای ترتیب می دهند و در این مسابقه، خسرو انوشیروان موفق می شود که شاه هندوستان را شکست دهد... و این گونه شد که بازی شطرنج وارد سرزمین و فرهنگ ایرانی می شود!
شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که بازی (تخته نرد) نیز تا حدی از چاتورانگا بر گرفته شده است و ایرانیان به چاتورانگا (چترنگ) می گفتند؛ با حمله اعراب به ایران، چترنگ هم تبدیل به شطرنج امروزی شد.
قواعد بازی شطرنج
این بازی نیز همانند بسیاری از بازی دیگر، قوانین و قواعد خودش را دارد.
در ابتدا بهتر است به این موضوع اشاره کنم که بازی چترنگ سر جمع دارای 32 عدد مهره سفید و مشکی است، پس اولین شرط در این بازی جای گذاری درست و اصولی مهره ها در تخته بازی است.
نخست به سراغ مهره های (رخ) می رویم که جایگاه آن ها در گوشه های تخته بازی است...
مهره های (اسب) در کنار رخ قرار می گیرند و (فیل) ها نیز در خانه کنار آن ها. مهره بعدی که به سراغش می رویم، مهره (وزیر) است؛ نکته مهم در این بخش آن است که مهره های وزیر حتما باید در خانه های همرنگ خود قرار بگیرند.
مهره بعدی که باید سر جای خود قرار بگیرد، (شاه) است و دقیقا برعکس وزیر باید در خانه غیر هم رنگ خودش بنشیند؛ مهره های (سرباز) یا همان (پیاده) نیز ردیف دوم، یعنی جلوی مهره های دیگر قرار می گیرند.
حالا نوبت به آن رسیده است که حرکت هر مهره را بررسی نماییم:
سرباز: مهره سرباز، محدود ترین حرکت را دارد و تنها می تواند یک تا دو خانه به جلو برود و به راحتی هم می توان مسیرش را سد کرد و فقط در صورتی می تواند مهره حریف را بزند که یک خانه در جهت اوریب بالایش قرار داشته باشد.
اسب:حرکات اسب نسبت به حرکات سرباز بیشتر است اما باز هم از بقیه مهره ها قابلیت کمتری دارد؛ این مهره می تواند دو خانه افقی و یک خانه عمودی و برعکس را بپیماید.
فیل:مهره فیل قادر است که به صورت اوریب حرکت کند اما مهره های حریف قابلیت این را دارند که راه مهره فیل را مسدود کنند.
رخ:مهره های رخ قادر هستند که به جلو، عقب، چپ و راست حرکت کنند؛ اگر مهره رقیب در این جهات قرار داشته باشد، رخ قابلیت این را دارد که آن مهره را از زمین (صفحه بازی) بیرون بی اندازد.
وزیر:مهره وزیر تا به اینجا از نظر حرکتی بیشترین قابلیت را دارا می باشد؛ یعنی بالا، پایین، راست، چپ و اوریب به سمت بالا و پایین!
شاه: مهره شاه می تواند تا یک خانه از هر جهت حرکت کند، اما مهم ترین مهره در بازی شطرنج به شمار می آید و اگر از طرف مهره های حریف در خطر قرار بگیرد باید سریع به خانه‌ای امن جا به جا شود...
اصطلاحات
چنگال: اگر یک مهره بتواند به دو مهره حریف خود هجوم آورد، در اصطلاح به این حرکت چنگال گفته می شود.
آچمز: اگر مهره‌ای بتواند یکی از مهره های با ارزش حریف خود را به صورت مطلق در یک خانه نگه دارد، در واقع آن را آچمز کرده است.
حمله پیکانی: این اصطلاح دقیقا بر عکس اصطلاح قبلی عمل می کند و به موقعیتی گفته می شود که یک مهره به یکی از مهره های ارزشمند حریف هجوم آورد و آن مهره به ناچار جا به جا می شود و در این صورت است که مهره‌ای که هجوم آورده است می تواند مهره پشت مهره قبلی را بزند!
فواید بازی چترنگ
این بازی قابلیت آن را دارد که قدرت تمرکز را افزایش دهد، تمرینی برای ذهن و مغز انسان است و به همین دلیل است که یک ورزش به حساب می آید... شطرنج به معنای واقعی کلمه یک ورزش ذهنی و فکری است!
در همه افراد می تواند موجب تقویت خلاقیت شود، چرا که در بسیاری از مواقع به جای ضریب هوشی بالا همان خلاقیت است که می تواند شما را تبدیل به یک برنده کند.
تا آنجایی که یک باعث استراتژیک می باشد، مهارت دور اندیشی و سرعت عمل را بهبود می بخشد... به دلیل آن که حرکت و جایگاه هر مهره را باید به خاطر بسپارید، می تواند باعث بهبود در عملکرد حافظه بازیکن شود.
جمع بندی
امروز در این مقاله ما به تعریفی کلی نسبت به بازی شطرنج، تاریخچه آن، قواعد و حرکات هر مهره و در آخر به اصطلاحات این بازی و فوایدش پرداختیم...
اگرچه بسیاری از جزئیات دیگرش باقی مانده است که به احتمال زیاد در مقاله‌ای دیگر به آن ها نیز خواهیم پرداخت.
امیدوارم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید.
نویسنده: میویس.
